گروه نرم افزاری آسمان

سوره هفتاد و سوم (المزمّل) ...



ص : 357
اشاره
سورة المزمل: این سوره مبارکه مکی است. نزد جماعتی مدنی است.
عدد آیات: بیست.
عدد کلمات: دویست و هشتاد و پنج.
عدد حروف: هشتصد و سی و سه.
ثواب تلاوت: ثواب الاعمال- از حضرت صادق علیه السّلام: هر که قرائت کند سورة المزمّل را در نماز عشاء و در آخر شب، باشد
«1» . براي او شب و روز دو شاهد با سوره المزمّل، و زنده فرماید او را خدا به حیات طیّبه و بمیراند او را به مردن پاکیزه
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ
[سوره المزمل ( 73 ): آیه 1] ... ص : 357
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ
( یا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ ( 1
یا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ: اي گلیم به خود پیچیده. از خدیجه کبري رضوان اللّه علیها منقول است که: اول بار که حق تعالی اراده فرمود نزول
وحی را بر حضرت، امر نمود جبرئیل به صورت اصلی در کوه حرا خود را نمود. چون
__________________________________________________
صفحه 220 از 274
. 1) به نقل از نور الثقلین، جلد 5، صفحه 445 )
ص: 358
حضرت، جبرئیل را به آن هیئت مهیب و صورت عجیب بدید، تزلزلی در حضرت پیدا شد. به خانه آمد، فرمود: قطیفه بر سر من
اندازید. چون در زیر آن خوابید، این سوره بر آن حضرت نازل شد. در تفسیر برهان- بیان شده که مزمّل یکی از اسماء حضرت
«1» . پیغمبر است
[سوره المزمل ( 73 ): آیه 2] ... ص : 358
( قُمِ اللَّیْلَ إِلاَّ قَلِیلًا ( 2
قُمِ اللَّیْلَ إِلَّا قَلِیلًا: برخیز در شب به نماز تهجد، و مداومت نما بر آن مگر اندکی از شب.
[سوره المزمل ( 73 ): آیه 3] ... ص : 358
( نِصْفَهُ أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلِیلًا ( 3
نِصْفَهُ: که آن نیمه شب است، أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلِیلًا: یا کم کن از نیمه شب اندکی تا به ثلث، یا زاید و از کمتر نشاید.
[سوره المزمل ( 73 ): آیه 4] ... ص : 358
( أَوْ زِدْ عَلَیْهِ وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیلًا ( 4
أَوْ زِدْ عَلَیْهِ: یا زیاد کن بر نیمه شب تا به دو ثلث رسد، و غایتش این باشد.
و نماز شب در اول اسلام، بر آن سرور واجب بود و بعد مستحب گردید، و میان مقادیر ثلثه مخیر بوده.
تبصره: احادیث بسیار در فضیلت نماز شب وارد شده، از جمله:
-1 خطاب به حضرت موسی علیه السّلام: قم فی ظلمۀ اللّیل اجعل قبرك روضۀ من ریاض الجنّۀ. برخیز در تاریکی شب، قرار ده قبر
خود را باغستانی از بوستانهاي بهشت.
__________________________________________________
. 1) البرهان، جلد 4، صفحه 396 )
ص: 359
-2 ثواب الاعمال- از حضرت صادق علیه السّلام قال: صلاة اللّیل تحسّن الوجه و تحسّن الخلق و تطیّب الرّیح و تدرّ الرّزق و تقضی
فرمود: نماز شب، نیکو کند وجه را، و نیکو کند خلق را، و خوشبو نماید بو را، و فراوان کند «1» . الدّین و تذهب بالهمّ و تجلو البصر
روزي را، و ادا کند دین را، و نورانی کند دیده را.
فرمود: دروغ «2» . -3 و نیز از آن حضرت قال: کذب من زعم انّه یصلّی صلاة اللّیل و هو یجوع انّ صلاة اللّیل تضمن رزق النّهار
گوید کسی که گمان کند بجا آورد نماز شب را و حال آنکه گرسنه بماند، بدرستی که نماز شب ضامن است روزي روز را.
وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیلًا: در معنی آن وجوهی است:
-1 به تأنّی و شمرده بخوان قرآن را و روشن کن حروف آن را به وقت تلاوت، تأنی خواندنی و روشن کردنی.
-2 ترتیل محافظت حروف و ادا کردن آن از مخارج.
-3 تأمل در لطایف خطاب قرآن، و نفس را مطیع سازي به قیام نمودن به احکام اوامر و نواهی، و این جز به تأنی نشود.
صفحه 221 از 274
-4 مراد تحزین قرآن است، یعنی به صداي حزین خواندن. و ابو بصیر از حضرت صادق علیه السّلام روایت نموده: ترتیل مکث کنی
در آن، و به حسن صوت قرائت کنی. (نه غنا که گناهش بیشتر است).
-5 تدبر در معانی قرآن و تفکر در آن و اقدام به اوامر آن و اجتناب از نواهی آن.
-6 در آیه بهشت، از حق درخواست کنی و در آیه جهنم، پناه بري به خداي تعالی.
7 -
ه
ب
ی
ن
أ
ت
ن
د
ن
ا
و
خ
ه
ک
ب
ل
ق
ه
ج
و
ت
م
د
و
ش
،
و
مّ ه
ص
خ
ش
ن
ی
ا
د
ش
ا
ب
ن
ه
ک
ه
ر
و
س
__________________________________________________
. 1) به نقل از سفینۀ البحار، جلد 2، صفحه 46 )
2) مدرك یاد شده. )
ص: 360
تمام شود.
[سوره المزمل ( 73 ): آیه 5] ... ص : 360
( إِنَّا سَنُلْقِی عَلَیْکَ قَوْلًا ثَقِیلًا ( 5
إِنَّا سَنُلْقِی عَلَیْکَ: بدرستی که ما زود باشد که وحی کنیم و نازل نمائیم بر تو، قَوْلًا ثَقِیلًا: کلامی سنگین مشتمل بر تکالیف شاقه از
امر و نهی و وعد و وعید و حلال و حرام و حدود و احکام، که گران است حمل آن بر مکلفان، خصوصا بر کفار. 2- سهل است بر
لسان، ثقیل است در میزان به جهت کثرت ثواب. 3- مراد به ثقل، عظمت شأن و رفعت مکان باشد. 4- مراد ثقل، وحی باشد که
بسیار دشوار است به مرحلهاي که در شدت سرما به نزول وحی، از جبین مبارك عرق میچکید. و اگر بر شتري سوار بود، دست و
پاي شتر خم گشتی، و روي مبارك برافروختی، زیرا کلامی، اثقل و اعظم و اکمل خواهد بود.
[سوره المزمل ( 73 ): آیه 6] ... ص : 360
( إِنَّ ناشِئَۀَ اللَّیْلِ هِیَ أَشَدُّ وَطْئاً وَ أَقْوَمُ قِیلًا ( 6
إِنَّ ناشِئَۀَ اللَّیْلِ: بدرستی که ساعتی که ناشی است در شب، یا عبادتی که حادث شود در آن، هِیَ أَشَ دُّ وَطْئاً: آن سختتر است از
روي ثبات قدم و زحمت از عبادت روز، چه ترك خواب و راحت، بر نفس به غایت شاق است. یا از روي موافقت دل به لسان، چه
دلها در روز به تصرف در باب معیشت مشغولند، و در شب از مشاغل فارغ متوجه عبادت میتوان شد با خضوع و خشوع. وَ أَقْوَمُ
قِیلًا: و درستتر و ثابتتر از روي مقال، یعنی خواندن قرآن در آن اصوات باشد، زیرا در آن ساعت، دل فارغ و زبان با دل موافق، و
حواس از شنیدن اصوات ساکن، پس به زبان میخواند و به دل تفکر میکند. از حضرت صادق علیه السّلام فرمود: ناشئه بر خواستن
بنده است از فراش خود که قصد نداشته
ص: 361
«1» . باشد، مگر طاعت خدا
[سوره المزمل ( 73 ): آیه 7] ... ص : 361
( إِنَّ لَکَ فِی النَّهارِ سَبْحاً طَوِیلًا ( 7
بعد از آن بیان تعلیل فرماید:
صفحه 222 از 274
إِنَّ لَکَ فِی النَّهارِ: بدرستی که مر تو را در روز، سَبْحاً طَوِیلًا: آمد و شد دراز در مهمات و تصرف در امور خلق و اشتغال به دعوت و
تعلیم فرائض و اصلاح معیشت خود و عیال است. پس در شبها توجه به اداي عبادت اولی باشد، زیرا مناجات با قاضی الحاجات،
مستدعی است فراغت از جمیع جهات را.
[سوره المزمل ( 73 ): آیه 8] ... ص : 361
( وَ اذْکُرِ اسْمَ رَبِّکَ وَ تَبَتَّلْ إِلَیْهِ تَبْتِیلًا ( 8
وَ اذْکُرِ اسْمَ رَبِّکَ: و یاد کن نام پروردگار خود را و به اسماي حسنی او را بخوان، و در شب و روز مداومت نما به تسبیح و تهلیل و
تحمید و نماز و قرائت و دراست علم و غیر آن از اقسام طاعات. این دلیل است بر جواز دعا در جمیع حالات در نماز و غیر آن براي
دین و دنیا و براي جمیع مؤمنین و مؤمنات. وَ تَبَتَّلْ إِلَیْهِ تَبْتِیلًا: و منقطع شو از جمیع خلقان و توجه کن به سوي خدا به طاعت و
عبادت انقطاعی کامل، یعنی نفس خود را از اندیشه ما سوي مجرد ساز و بالکلیه به وجهه قلب، متوجه به او نما. از حضرت باقر و
صادق علیهما السّلام: مراد تبتیل در اینجا برداشتن دست است در نماز که قنوت باشد.
[سوره المزمل ( 73 ): آیه 9] ... ص : 361
( رَبُّ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَکِیلًا ( 9
__________________________________________________
. 1) منهج الصادقین، جلد 10 ، صفحه 48 )
ص: 362
رَبُّ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ: پروردگار تو، خداوند مشرق و مغرب است. مراد آنکه او آفریدگار عالم است، چه آن میان مشرق و مغرب
است. یا مراد، اول روز و آخر آن. لا إِلهَ إِلَّا هُوَ: نیست هیچ معبودي سزاوار عبادت مگر او، یا سوگند به پروردگار مشرق و مغرب،
که نیست خدائی سزاوار پرستش و ستایش مگر ذات یگانه او، فَاتَّخِذْهُ وَکِیلًا: پس فراگیر او را کارساز، یعنی مهمات را به او واگذار
چه الوهیت، مقتضی توکیل امور است به او.
[سوره المزمل ( 73 ): آیه 10 ] ... ص : 362
( وَ اصْبِرْ عَلی ما یَقُولُونَ وَ اهْجُرْهُمْ هَجْراً جَمِیلًا ( 10
وَ اصْبِرْ عَلی ما یَقُولُونَ: و صبر کن بر آنچه میگویند کفار و مکذبین از سخنان ناشایسته به تو و عدم اقرار به توحید و وقوع قیامت،
وَ اهْجُرْهُمْ هَجْراً جَمِیلًا: و دوري کن از ایشان دوري نیکوئی، یعنی در ظاهر مدارا با آنها و در باطن دوري از ایشان، و نصیحت را از
ایشان باز مگیر. از أبو ذر رحمه اللّه مروي است که: در اول اسلام به طریق تلطف در روي مشرکان نظر میکردیم، لکن قلوب ما از
خشم و غضب آنها مملو بود. منتظر بودیم کی به قتال مأمور شویم، چون آیه سیف نازل شد، حکم این آیه منسوخ گردید.
[سوره المزمل ( 73 ): آیه 11 ] ... ص : 362
( وَ ذَرْنِی وَ الْمُکَذِّبِینَ أُولِی النَّعْمَۀِ وَ مَهِّلْهُمْ قَلِیلًا ( 11
بعد از آن تهدید فرماید کفار را:
وَ ذَرْنِی وَ الْمُکَ ذِّبِینَ: و بگذار مرا با مکذبان، أُولِی النَّعْمَۀِ: که صاحبان تنعماند، یعنی کار مشرکان را به من واگذار که من کافی در
صفحه 223 از 274
جزا دادن ایشانم.
وَ مَهِّلْهُمْ قَلِیلًا: و مهلت ده آنها را مهلت دادنی اندك، یعنی عن قریب مکافات ص: 363
ایشان خواهیم نمود و به عذاب الیم گرفتار نمائیم.
[سوره المزمل ( 73 ): آیه 12 ] ... ص : 363
( إِنَّ لَدَیْنا أَنْکالًا وَ جَحِیماً ( 12
إِنَّ لَدَیْنا أَنْکالًا: بدرستی که نزد ماست در آخرت براي دشمنان، بندهاي گران و غلهاي آتش نیران که بدان مقید شوند و هرگز رها
نشوند، وَ جَحِیماً: و آتش بزرگ افروخته که در آن بسوزند.
[سوره المزمل ( 73 ): آیه 13 ] ... ص : 363
( وَ طَعاماً ذا غُصَّۀٍ وَ عَذاباً أَلِیماً ( 13
وَ طَعاماً ذا غُصَّۀٍ: و غذائی با صفت گلو گرفتن در حلق، نه فرو رود و نه بیرون آید، به جهت خشونت و شدت که آن ضریع و زقوم
و غسلین و غساق است. وَ عَذاباً أَلِیماً: و عذابی دردناك غیر از این عذابها. و چون عذابی چنین براي آنها مهیا ساختهایم، پس ایشان
را به من واگذار.
طبرسی- از عبد اللّه عمر روایت نموده که حضرت پیغمبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم از قاري استماع این آیه نمود، بیهوش شده
حضرت امیر المؤمنین علیه السّلام را درد دندان بیطاقت نمود، فرمود: بار خدایا یک پاره استخوان را این همه درد «1» . بیفتاد
«2» ؟ در چه مرتبه خواهد بود « إِنَّ لَدَیْنا أَنْکالًا وَ جَحِیماً » میتوانی آفرید، پس عذاب
[سوره المزمل ( 73 ): آیه 14 ] ... ص : 363
( یَوْمَ تَرْجُفُ الْأَرْضُ وَ الْجِبالُ وَ کانَتِ الْجِبالُ کَثِیباً مَهِیلًا ( 14
__________________________________________________
. 1) منهج الصادقین، جلد 10 ، صفحه 50 )
2) مدرك یاد شده. )
ص: 364
یَوْمَ تَرْجُفُ الْأَرْضُ: معذب سازیم در روزي که به لرزه درآید زمین، وَ الْجِبالُ وَ کانَتِ الْجِبالُ کَثِیباً مَهِیلًا: و متزلزل شود کوههاي با
عظمت در آن روز تلهاي ریگ پراکنده از هیبت آن روز، یعنی کوههاي سخت از امکنه خود زایل گردد مانند ریگ روان.
[سوره المزمل ( 73 ): آیه 15 ] ... ص : 364
( إِنَّا أَرْسَلْنا إِلَیْکُمْ رَسُولًا شاهِداً عَلَیْکُمْ کَما أَرْسَلْنا إِلی فِرْعَوْنَ رَسُولًا ( 15
بعد از آن به جهت تأکید حجت فرماید:
إِنَّا أَرْسَلْنا إِلَیْکُمْ: بدرستی که ما فرستادیم به سوي شما، رَسُولًا شاهِداً عَلَیْکُمْ: پیغمبري عظیم الشأن یعنی حضرت محمد صلّی اللّه
علیه و آله و سلّم در حالتی که گواه هست بر افعال و اقوال شما، یعنی در قیامت گواهی دهد بر آنکه چه کس از شما اجابت دعوت
او کردهاید و کدام سرپیچی و مخالفت نمودهاید، کَما أَرْسَلْنا إِلی فِرْعَوْنَ رَسُولًا: چنانچه فرستادیم به سوي فرعون پیغمبري که
صفحه 224 از 274
حضرت موسی علیه السّلام بود.
[سوره المزمل ( 73 ): آیه 16 ] ... ص : 364
( فَعَصی فِرْعَوْنُ الرَّسُولَ فَأَخَذْناهُ أَخْذاً وَبِیلًا ( 16
فَعَصی فِرْعَوْنُ الرَّسُولَ: پس نافرمانی نمود فرعون، آن پیغمبر را و دعوت او را اجابت ننمود، فَأَخَ ذْناهُ أَخْذاً وَبِیلًا: پس گرفتیم او را
گرفتنی سخت و غلیظ، چه با وجود کثرت لشگر و وسعت ملک و سلطنت، به آبش غرق کردیم هنوز به قعر دریا نرسیده، او را به
آتش وارد ساختیم.
بیان: تخصیص فرعون به ذکر به جهت آنست که پیشواي اهل ضلالت و مضل مردم بود از راه حق، و ادعاي الوهیت نمود در آیه
تهدید عظیمی است
ص: 365
نسبت به سرکشان و یاغیان به اینکه: ما فرعون را که عظمت و حشمت و ابهتش از شما بیشتر بود، مستأصل ساختیم و به عذاب الیم
گرفتار کردیم در دنیا و آخرت که شنیدید.
[سوره المزمل ( 73 ): آیه 17 ] ... ص : 365
( فَکَیْفَ تَتَّقُونَ إِنْ کَفَرْتُمْ یَوْماً یَجْعَلُ الْوِلْدانَ شِیباً ( 17
فَکَیْفَ تَتَّقُونَ: پس چگونه نگاهدارید خود را و حذر کنید و بپرهیزید از عذاب خدا، إِنْ کَفَرْتُمْ: اگر کافر شوید و ثابت گردید بر
کفر، و ایمان نیاورید، یَوْماً یَجْعَلُ الْوِلْدانَ شِیباً: عذاب روزي که به سبب شدت هول و فزع، به گرداند کودکان را بر هیئت پیران،
یعنی موي سر ایشان را سفید سازد.
پیر گردانیدن آن روز اطفال را، مثل است در شدت آن روز. در بعضی کتب مذکور است مردي شبانگاه موي سر و محاسن او در
نهایت سیاهی بود. چون صبح شد، همه موي او مانند برف سفید شده بود. از آن حال پرسیدند، گفت:
دیشب قیامت و آتش جهنم را در خواب دیدم و مردم را دیدم همه در زنجیرهاي آتشین میکشیدند به جهنم، از هول آن تمام
موهاي من سفید شد.
[سوره المزمل ( 73 ): آیه 18 ] ... ص : 365
( السَّماءُ مُنْفَطِرٌ بِهِ کانَ وَعْدُهُ مَفْعُولًا ( 18
السَّماءُ مُنْفَطِرٌ بِهِ: آسمان شکافته شود به سبب شدت و هیبت آن روز.
هرگاه آسمان با وجود عظم و احکام و اتقان، شکافته گردد، پس سایر مخلوق چه حالی دارند. کانَ وَعْدُهُ مَفْعُولًا: و هست وعده
خدا به حدوث این وقوع، و وقوع این حوادث بجا آورده شده، یعنی لا محاله واقع خواهد شد.
ص: 366
[سوره المزمل ( 73 ): آیه 19 ] ... ص : 366
( إِنَّ هذِهِ تَذْکِرَةٌ فَمَنْ شاءَ اتَّخَذَ إِلی رَبِّهِ سَبِیلًا ( 19
إِنَّ هذِهِ تَذْکِرَةٌ: بدرستی که این آیات ناطقه به مواعید شدیده، پند و عبرتی است، فَمَنْ شاءَ اتَّخَ ذَ: پس هر که خواهد از مکلفان
صفحه 225 از 274
فراگیرد به وسیله این مواعظ، إِلی رَبِّهِ سَبِیلًا: به قرب پروردگار خود راهی، یعنی سلوك نمایند به تقوي و خشیت که موصل است به
تقرب الهی.
بیان: آیه دال است بر آنکه افعال بندگان به اختیار آنها است، اگر بخواهند طریق ایمان را فرا گیرند و به ثواب و سعادت ابدي نائل
گردند.
[سوره المزمل ( 73 ): آیه 20 ] ... ص : 366
إِنَّ رَبَّکَ یَعْلَمُ أَنَّکَ تَقُومُ أَدْنی مِنْ ثُلُثَیِ اللَّیْلِ وَ نِصْ فَهُ وَ ثُلُثَهُ وَ طائِفَۀٌ مِنَ الَّذِینَ مَعَکَ وَ اللَّهُ یُقَدِّرُ اللَّیْلَ وَ النَّهارَ عَلِمَ أَنْ لَنْ تُحْصُوهُ
فَتابَ عَلَیْکُمْ فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ عَلِمَ أَنْ سَیَکُونُ مِنْکُمْ مَرْضی وَ آخَرُونَ یَضْ رِبُونَ فِی الْأَرْضِ یَبْتَغُونَ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَ آخَرُونَ
یُقاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنْهُ وَ أَقِیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ وَ أَقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضاً حَسَ ناً وَ ما تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِکُمْ مِنْ خَیْرٍ تَجِدُوهُ
( عِنْدَ اللَّهِ هُوَ خَیْراً وَ أَعْظَمَ أَجْراً وَ اسْتَغْفِرُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ ( 20
شأن نزول: حضرت و اصحاب به جهت مشتبه بودن نصف شب و کمتر یا
ص: 367
بیشتر، از خوف ترك واجب به زحمت میافتادند به حدي که قدم مبارك حضرت ورم نمود. معاندان زبان ملامت گشودند. بعد از
یک سال یا ده سال، این تکلیف برداشته شد.
إِنَّ رَبَّکَ یَعْلَمُ أَنَّکَ تَقُومُ: بدرستی که پروردگار تو میداند آنکه بر میخیزي براي نماز، أَدْنی مِنْ ثُلُثَیِ اللَّیْلِ: کمتر از دو ثلث شب،
وَ نِصْ فَهُ وَ ثُلُثَهُ: و نصف شب و ثلث شب، وَ طائِفَۀٌ مِنَ الَّذِینَ مَعَکَ: و برمیخیزند به همین دستور گروهی از آنانکه با تو هستند از
اصحاب.
«1» . ابو القاسم حسکانی به اسناد خود از ابن عباس روایت نموده که مراد از این طائفه، حضرت علی علیه السّلام و أبو ذر باشد
وَ اللَّهُ یُقَدِّرُ اللَّیْلَ وَ النَّهارَ: و خدا تقدیر فرماید شب و روز را، یعنی میداند تقادیر ساعات شب و روز را، و علم او محیط است به آن.
عَلِمَ أَنْ لَنْ تُحْصُوهُ:
داند خدا آنکه شما هرگز نمیتوانید شمرد و ضبط نتوان نمود تقدیر اوقات شب را به تعدیل و تسویه، و به این جهت زیاده از آن
اخذ میکنید و آن بر شما شاق آمده. فَتابَ عَلَیْکُمْ: پس بازگشت نمود خدا بر شما به عفو و تخفیف، و رخصت فرمود به ترك قیام
در مقادیر مذکوره، و رفع گناه نمود. فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ: پس بخوانید آنچه آسان بود شما را از قرآن، یعنی بگذارید آنچه
میسر شما شود از نماز شب. این آیه ناسخ حکم اول، و بعد هر دو به نماز پنجگانه منسوخ شد. عَلِمَ أَنْ سَیَکُونُ مِنْکُمْ مَرْضی داند
خدا که البته باشند از شما بیماران که قدرت بر قیام شب نداشته باشند، وَ آخَرُونَ یَضْرِبُونَ فِی الْأَرْضِ: و داند آنکه باشند جماعت
دیگر سفر کنند در زمین، یَبْتَغُونَ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ: طلب مینماید از فضل خدا، یعنی تجارت کنند از وجوه حلال یا تحصیل علوم دینیه
نمایند. وَ آخَرُونَ یُقاتِلُونَ: و گروهی دیگر کارزار میکنند، فِی سَبِیلِ اللَّهِ: در راه خدا. مراد آنکه چون نماز شب رنج بسیار دارد به
بیماران
__________________________________________________
[...] . 1) منهج الصادقین، جلد 10 ، صفحه 53 )
ص: 368
و اهل سفر از تجار و مجاهد، لذا حق تعالی تخفیف فرمود و رخصت در ترك آن داد.
فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنْهُ: پس بخوانید آنچه میسر شود از قرآن. ظاهر آنست که مراد تیسر مقداري است که مکلف به طیب نفس بخواند.
صفحه 226 از 274
در معالم روایتی از حضرت پیغمبر نقل شده هر که در شبی یا روزي پنجاه آیه از قرآن بخواند، او را از غافلان ننویسند. و اگر صد
آیه تلاوت کند او را از فرمانبرداران نویسند. و اگر دویست آیه بخواند قرآن خصم او نباشد روز قیامت. و اگر پانصد آیه بخواند
وَ أَقِیمُوا الصَّلاةَ: پس به پاي دارید نماز واجبه را با شرایط و آداب، وَ آتُوا الزَّکاةَ: و بدهید «1» براي او قنطاري از زمرّد سبز نویسند
زکات واجبه را، وَ أَقْرِضُوا اللَّهَ: و قرض دهید خداي را، قَرْضاً حَسَ ناً: قرض نیکو، یعنی انفاق اموال خود کنید انفاق نیکو که موافق
رضاي خدا باشد. این، امر است به سایر صدقات در طریق خیرات و یافتن جزاي بسیار در آن از واهب العطیات. یا اداي زکات بر
احسن وجه از اخراج آن به طیب نفس و یا از پاکیزهترین مال بر اهل استحقاق و مراعات نیت و طلب رضاي حضرت عزت جل
شأنه. یا مراد هر فعلی است خیر که متعلق به نفس و مال باشد.
در امالی- صدوق از حضرت صادق علیه السّلام قال: مکتوب علی باب الجنّۀ: القرض بثمانیۀ عشر و الصّدقۀ بعشرة، و ذلک انّ
فرمود: نوشته است بر درب بهشت: قرض دادن «2» : القرض لا یکون الّا فی ید المحتاج و الصّدقۀ ربّما وقعت فی ید غیر محتاج
ثوابش هیجده، و صدقه ثوابش ده باشد. و این به جهت آنست که قرض نمیباشد مگر در دست محتاج، و صدقه چه بسا واقع شود
در دست غیر محتاج.
__________________________________________________
. 1) منهج الصادقین، جلد 10 ، صفحه 55 )
. 2) به نقل از سفینۀ البحار، جلد 2، صفحه 424 )
ص: 369
وَ ما تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِکُمْ: و از آنچه پیش فرستید براي نفسهاي خود، مِنْ خَیْرٍ:
از نیکی طاعت و عبادت و انفاق، تَجِ دُوهُ عِنْدَ اللَّهِ: بیابید جزاي آن را نزد خدا، هُوَ خَیْراً: بهتر از آنکه مؤخر گردانید فرستادن آن را
به وصیت نزد موت، وَ أَعْظَمَ أَجْراً: و بزرگتر از حیث مزد، چه یکی را به ده تا هفتصد و بیشتر عطا فرماید، وَ اسْتَغْفِرُوا اللَّهَ: و طلب
آمرزش کنید از خدا در همه اموال، چه انسان از تفریط خالی نیست، إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ: بدرستی که خداي تعالی آمرزنده است
گناه بندگان تائب را، مهربان بر ایشان که لطف فرماید بر آنها توبه ایشان را قبول، و رحمت خود را شامل حال آنها فرماید.
ص: